Organy ochrony ludności i obrony cywilnej stanowią szkielet Obrony Cywilnej, powołanej do życia na mocy uchwalonej 18 grudnia przez Prezydenta Andrzeja Dudę. „Ustawa z dnia 5 grudnia 2024 r. o ochronie ludności i obronie cywilnej” określa organy ochrony ludności i definiuje ich kompetencje.
Organy ochrony ludności
Ustawa opiera ochronę ludności przede wszystkim na jednostkach samorządu terytorialnego. Należą do nich licząc „od dołu” wójt, starosta, wojewoda, a na szczeblu krajowym minister właściwy do spraw wewnętrznych. W praktyce oznacza to, że w działania na rzecz ochrony ludności i obrony cywilnej zaangażowane są wszystkie szczeble administracji, bez wyjątku. Podejście włączające wszystkich zapobiega paraliżowi dziań w sytuacjach krytycznych, gdzie poszczególne szczeble administracji przerzucają się odpowiedzialnością za brak reakcji na sytuację zagrożenia.
Poza organami administracji w ochronie ludności zobowiązane są działać dedykowane podmioty ochrony ludności oraz organy obsługiwane przez podmioty ochrony ludności.
Podsumowując, zgodnie z Art. 9. 1. Ustawy, Organami ochrony ludności są:
1) terytorialne organy ochrony ludności:
- a) wójt (burmistrz, prezydent miasta),
- b) starosta,
- c) wojewoda,
- d) minister właściwy do spraw wewnętrznych;
2) pozostałe organy ochrony ludności:
- a) marszałek województwa,
- b) minister kierujący działem administracji rządowej, któremu podlegają lub przez którego są nadzorowane:
– podmioty ochrony ludności,
– organy obsługiwane przez podmioty ochrony ludności.
Kompetencje organów ochrony ludności
Kompetencje poszczególnych organów ochrony ludności zostały szczegółowo rozpisane w ustawie i co do zasady pokrywają się z zakresami obowiązków poszczególnych organów administracji publicznej.
Zadania wójtów i burmistrzów
Burmistrzowie i wójtowie mają za zadanie kierowanie i koordynowanie na obszarze gminy, w ramach posiadanych kompetencji, realizacji zadań ochrony ludności i obrony cywilnej przez podmioty ochrony ludności i obrony cywilnej. Zadaniem wójtów i burmistrzów jest także m. in. planowanie oraz organizowanie szkoleń, ćwiczeń i innych form edukacji z zakresu ochrony ludności i obrony cywilnej oraz wspieranie programów edukacyjnych mających na celu przygotowanie do reagowania na potencjalne zagrożenia na obszarze gminy. Zupełnie nowym zadaniem na poziomie gminy będzie wprowadzanie danych do Centralnej Ewidencji Obiektów Zbiorowej Ochrony, zwanej dalej „Centralną Ewidencją OZO”. Ważną informacją dla gmin będzie też finansowanie i współfinansowanie utrzymania, modernizacji i budowy, na obszarze gminy, infrastruktury niezbędnej do realizacji zadań ochrony ludności i obrony cywilnej, w tym budowli ochronnych. Dla praktycznie wszystkich gmin w Polsce oznacza to zmiany w rocznych budżetach, tak aby uwzględnić w ich ramach zadania stawiane przez Ustawę.
Nowe prawo nakłada też na włodarzy gmin obowiązek zapewnienia funkcjonowania gmin w czasie wojny. Zakres zadań jest dosyć obszerny i będzie wymagał od miast i gmin dłuższego okresu przygotowawczego.
Zadania starostów
Zadania starostów zostały opisane w Artykule 11 Ustawy i podobnie jak zadania wójtów skupiają się na obszarze obowiązków starostów. Do najważniejszych zadań starosty zaliczyć należy koordynowanie współpracy między służbami, inspekcjami i strażami w zakresie realizacji zadań ochrony ludności i obrony cywilnej na obszarze powiatu.
Ważnym obszarem odpowiedzialności starostów jest kwestia zarządzania budowlami ochronnymi dla ludności. W szczególności Starości odpowiadać będą za wyznaczanie, zawieranie porozumień i wydawanie decyzji o uznaniu obiektu budowlanego za budowlę ochronną oraz organizowanie miejsc doraźnego schronienie. Do tego dochodzi wydawanie i odwoływanie poleceń udostępnienia budowli ochronnych, udzielanie pomocy w przygotowaniu budowli ochronnych do użycia oraz informowanie ludności o umiejscowieniu obiektów zbiorowej ochrony.
W obszarze infrastruktury do zadać powiatów należeć będzie finansowanie i współfinansowanie utrzymania, modernizacji i budowy infrastruktury niezbędnej do realizacji zadań ochrony ludności i obrony cywilnej, w tym budowli ochronnych.
Lista zadań wyznaczona do realizacji jest zdecydowanie dłuższa, włączając w to długi wykaz obowiązków, które musi realizować powiat w trakcie wojny. Jak notorycznie niedofinansowane powiaty mają sobie poradzić z tymi zadaniami? Trudne pytanie, na której w chwili obecnej nie ma jasnej odpowiedzi.
Zadania marszałków województw
Marszałkowie odpowiedzialni są w ramach swoich kompetencji za działania w zakresie ochrony ludności i obrony cywilnej na obszarze swoich województw. Ważnym zadaniem dla głów województw będzie sporządzanie co 2 lata informacji o stanie przygotowań samorządu województwa do realizacji zadań ochrony ludności i obrony cywilnej i przedstawianie jej sejmikowi województwa.
Do zadań sejmiku województwa należy zaś uchwalanie w budżecie województwa, na wniosek marszałka działającego w imieniu zarządu województwa, środków finansowych przewidzianych do realizacji zadań własnych w zakresie ochrony ludności i obrony cywilnej.
Zadania wojewody
W ramach swoich obowiązków wojewodowie mają za zadanie koordynowanie działań z zakresu ochrony ludności i obrony cywilnej pomiędzy poszczególnymi jednostkami samorządu terytorialnego.
Wojewoda odpowiedzialny jest również za opracowanie planów ewakuacji ludności, udzielanie pomocy humanitarnej, jego zadaniem jest również stała współpraca z Rządowym Centrum Bezpieczeństwa w zakresie pozyskiwania i wymiany informacji dotyczących potencjalnych sytuacji zagrożenia na obszarze województwa.
Zadania ministra spraw wewnętrznych
Zgodnie z Art. 15. 1. oo zadań ministra właściwego do spraw wewnętrznych należy nadzór nad funkcjonowaniem ochrony ludności i obrony cywilnej na obszarze kraju, w tym koordynacja realizacji zadań ochrony ludności i obrony cywilnej na obszarze kraju, informowanie Rady Ministrów o realizacji zadań ochrony ludności i obrony cywilnej.
Ustawa wprowadza dla ministra analizowania wniosków z ocen ryzyka mających wpływ na bezpieczeństwo i ochronę ludności i obronę cywilną, o których mowa w Raporcie o zagrożeniach bezpieczeństwa narodowego, o którym mowa w art. 5a ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym, i informacji pochodzących z raportów Rządowego Centrum Bezpieczeństwa oraz centrów służb podległych mu i nadzorowanych przez niego, a także przedstawianie propozycji rozwiązań w tym zakresie.
Rządowy Zespół Ochrony Ludności
Ustawa w Art. 16 powołuje organ o nazwie Rządowy Zespół Ochrony Ludności, zwany dalej „Zespołem”. W rozumieniu ustawy jest on działającym przy Radzie Ministrów zespołem opiniodawczo-doradczym właściwym w sprawach ochrony ludności i obrony cywilnej.
Do zadań Zespołu należy doradzanie Radzie Ministrów w zakresie planowania i wdrażania rozwiązań organizacyjnych z zakresu ochrony ludności i obrony cywilnej, współpraca z Rządowym Zespołem Zarządzania Kryzysowego oraz wykonywanie innych zadań przewidzianych w ustawie. W skład Zespołu wchodzą przewodniczący, którym jest minister właściwy do spraw wewnętrznych, a jego członkami zostają przedstawiciele Ministra Obrony Narodowej, Ministra Koordynatora Służb Specjalnych, jeżeli został powołany, Komitetu do spraw Pożytku Publicznego oraz ministrów kierujących działami administracji rządowej:
- a) administracja publiczna,
- b) aktywa państwowe,
- c) budownictwo, planowanie i zagospodarowanie przestrzenne oraz mieszkalnictwo,
- d) energia,
- e) gospodarka,
- f) informatyzacja,
- g) klimat,
- h) rolnictwo,
- i) środowisko,
- j) zabezpieczenie społeczne,
- k) zdrowie,
- l) kultura i ochrona dziedzictwa narodowego,
- m) rodzina,
- n) rozwój regionalny
– w randze sekretarza stanu albo podsekretarza stanu.
Podsumowując – Ustawa systematyzuje schemat zależności organów ochrony ludności w Polsce i na wszystkie organy nakłada konkretne zakresy kompetencji. Zakres ten jest bardzo obszerny i wyklucza uchylanie się poszczególnych jednostek administracji publicznej przed realizacją zadań na rzecz ochrony ludności i obrony terytorialnej.
Pełną treść „Ustawy z dnia 5 grudnia 2024 r. o ochronie ludności i obronie cywilnej”.
